Βάζοντας όρια στην νηπιακή ηλικία

Φανταστείτε το όριο σαν το κουκούλι της πεταλούδας. Είναι το μέρος εκείνο στο οποίο η κάμπια προφυλάσσεται, θρέφεται και επιβιώνει πριν ξεπροβάλλει στον κόσμο ως «ενήλικο άτομο», δηλαδή ως πεταλούδα. Όσο απαραίτητο και αναγκαίο είναι το κουκούλι για την πεταλούδα τόσο απαραίτητα είναι και τα όρια για τα παιδιά.

Τα όρια καταρχήν, κάνουν ξεκάθαρο στα παιδιά τι είναι επιθυμητό και τι όχι, τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται. Τους δίνουν ασφάλεια και ηρεμία. Τα προστατεύουν και τα προφυλάσσουν από ενδεχόμενους κινδύνους. Τα κάνουν, ακόμη, να συνειδητοποιούν τις συνέπειες των πράξεών τους. Κάνουν τα παιδιά να εμπιστεύονται τον εαυτό τους, να πατούν γερά στα πόδια τους, μια αίσθηση που θα τα συνοδεύσει και στην ενήλικη ζωή.

Τα όρια είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απαγόρευση ή την επιβολή της τιμωρίας όταν ένα παιδί δεν «ακούει» το γονιό του (αντίληψη που εσφαλμένα επικρατεί σε σχέση με τα όρια).
Άρα τι είναι τα όρια; Πρόκειται πρωτίστως για μια σταθερή στάση και συμπεριφορά του γονέα απέναντι σε συγκεκριμένα ζητήματα της καθημερινότητας.

Εξετάζοντας την νηπιακή ηλικία, δηλαδή τις ηλικίες 3-6 χρονών, τα όρια αφορούν ζητήματα όπως η υγιεινή, το φαγητό, η «τάξη», ο ύπνος. Σε ένα τρίχρονο παιδάκι θα ήταν χρήσιμο να δώσετε μια ξεκάθαρη εντολή-οδηγία σε σχέση με το τι γίνεται πριν πάει για ύπνο. «Πόδια (πλύσιμο), δόντια (πλύσιμο), ύπνος»: 3 απλές λεξούλες είναι υπερ-αρκετές για να ενημερώσουν το νήπιο για το τι πρέπει να κάνει προτού πάει για ύπνο.

Φυσικά δεν μπορούμε να έχουμε παράλογες απαιτήσεις από ένα τρίχρονο, συνήθως δε πάει για ύπνο ακούγοντας τις 3 μαγικές αυτές λέξεις! Παίρνει όμως ένα σαφέστατο μήνυμα σχετικά με το τι πρέπει να κάνει πριν κοιμηθεί. Αν του διαβάσουμε κι ένα παραμύθι ή του τραγουδήσουμε ένα παιδικό νανούρισμα στο κρεβάτι του, βεβαίως το διευκολύνουμε στην όλη διαδικασία.

Τα όρια είναι καλό να καλλιεργούνται και να αναπτύσσονται από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός ατόμου. Και αυτό γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο να οριοθετήσουμε συμπεριφορές ενός παιδιού στα 12, για παράδειγμα, ή στα 15 του, αν προηγουμένως δεν έχουμε εργαστεί σκληρά πάνω σε αυτό το κομμάτι κι αν δεν έχουμε ξεκινήσει με πιο απλά ζητήματα. Προσοχή όμως! Πάντα πρέπει να λαμβάνετε υπόψη την ηλικία του παιδιού σας και τις γνωστικές δεξιότητες που έχει- ή δεν έχει- κατακτήσει ανάλογα με την ηλικία του. Θα ήταν μάλλον παράλογο, ας πούμε, να απαιτείτε από ένα τετράχρονο παιδί που έχει παρατήσει τα παιχνίδια του στο πάτωμα να τα μαζεύει κάθε φορά, χωρίς καν να ακούσει την οδηγία «μαζεύουμε τώρα τα παιχνίδια για να πάμε…», μόνο και μόνο επειδή έχετε πει αυτήν την οδηγία μια-δυο φορές στο παρελθόν. Τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία είναι πιθανό και λογικό να ξεχάσουν τι πρέπει να κάνουν αφού τελειώσουν το παιχνίδι τους και να επικεντρωθούν στην επόμενη δραστηριότητα. Χρειάζεται σταθερότητα (στον τόνο της φωνής), ηρεμία, και επανάληψη των οδηγιών σε αυτές τις ηλικίες!

Στις ηλικίες στις οποίες αναφερόμαστε (3-6), δεν έχει κανένα απολύτως νόημα και το γνωστό σας ίσως “time-out’’, η επιβολή δηλαδή του νεκρού χρόνου. Πρόκειται για την απομόνωση του παιδιού στο δωμάτιό του, ή σε έναν ουδέτερο χώρο όπως το σαλόνι, για να αναλογιστεί τι έκανε όταν έχει παραβεί κάποιους κανόνες που είχαν βάλει οι γονείς του. Σε αυτές τις ηλικίες, αλλά και σε μεγαλύτερες ηλικίες (6-12), τα παιδιά έχουν τεράστια ανάγκη από καθοδήγηση και βοήθεια από τους ενήλικες γονείς για να καταλάβουν τι έχει συμβεί και τι προκάλεσε μια συμπεριφορά τους.

Για παράδειγμα, ενώ απαγορεύεται η μπάλα μέσα στο σπίτι εκείνη την μέρα το 4χρονο αγοράκι έπαιξε μπάλα και έσπασε το αγαπημένο βάζο της μαμάς! Θα ήταν πολύ πιο εποικοδομητικό στο εν λόγω παράδειγμα να υπάρξει μια λογική συνέπεια – στέρηση της μπάλας για μια ώρα. Να γνωρίζετε πώς σε τόσο μικρές ηλικίες η αποστέρηση ενός υλικού αγαθού (εδώ η μπάλα) για μια ολόκληρη ημέρα δεν είναι τόσο αποτελεσματική όσο η αποστέρηση για μικρότερο χρονικό διάστημα. Αντίστοιχα, σε ένα δίχρονο παιδάκι θα ήταν χρήσιμο να του στερήσουμε τη μπάλα για πέντε μόλις λεπτά, και όχι για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Μπορούμε επίσης, στο παράδειγμά μας, να ζητήσουμε και από το παιδί να φέρει τη σκούπα και το φαράσι για να μαζέψει η μαμά τα γυαλιά. Έτσι, του περνάμε παράλληλα τα εξής μηνύματα :

– οι πράξεις τους έχουν συνέπεια (αποστέρηση της μπάλας)

– είναι ικανό να διορθώσει τα πράγματα

– οι άλλοι δεν είναι στην υπηρεσία του

Ο πιο εύκολος δρόμος για ένα γονέα μπορεί να ήταν εδώ να φωνάξει στο παιδί και να το στείλει στο δωμάτιο του να ηρεμήσει (time-out), είναι σίγουρα όμως ο πιο λαθεμένος!

Στην νηπιακή ηλικία, ή αλλιώς την ηλικία της Πρώιμης ταυτότητας, θα συναντήσετε επίσης το «ΟΧΙ» από τα μικρά σας σε όλο του το μεγαλείο. Είναι η ηλικία που τα παιδιά θέλουν -και πρέπει- να αυτονομηθούν. Είναι ακριβώς εδώ η ηλικία που ΘΕΛΟΥΝ να επιλέγουν μόνα τους ρούχα για τον παιδικό σταθμό, να κάνουν μπάνιο, να πάνε τουαλέτα ΜΟΝΑ τους. Αν τα αφήσουμε να ανεξαρτητοποιηθούν τώρα, θα αποκτήσουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και θα μάθουν να πατάνε γερά στα πόδια τους, θα είναι επίσης σε θέση να δημιουργήσουν υγιείς σχέσεις με φίλους και με άτομα του άλλου φύλου στις κατοπινές ηλικίες. Είναι πολύ σημαντικό να δείξετε εμπιστοσύνη στο παιδί σας και να το ενισχύετε-επιβραβεύετε μέσα από λεκτική συμπεριφορά («Μπράβο, χαίρομαι που καταφέρνεις να κάνεις μόνος-η σου μπάνιο!»), όπως επίσης και μη λεκτική (πχ. Ένα φιλί, χάδι) όταν καταφέρνει κάτι σημαντικό.

Θυμηθείτε, τέλος, πώς σε όλες τις ηλικίες η διαπαιδαγώγησή σας θα πρέπει να «κινείται» κάπου ανάμεσα στην αυστηρότητα και την ελευθερία. Τα παιδιά δεν έχουν ανάγκη από γονείς επιτρεπτικούς – που τα αφήνουν να δοκιμάσουν τα πάντα χωρίς συνέπειες και που δεν αντιδρούν αποτελεσματικά όταν εκείνα παραβαίνουν τους κανόνες. Δεν έχουν επίσης ανάγκη από γονείς αυταρχικούς, που έχουν θέσει όρια και κανόνες για τα πάντα. Γιατί πολύ απλά ένα παιδί που ζει με το φόβο ότι όλα είναι απαγορευμένα, και που υπόκειται σε κυρώσεις για την παραμικρή «στραβοτιμονιά», είναι παιδί χωρίς «Εγώ».